Ποιος άραγε είναι ο Μιχαλόπουλος;

Η ξεχασμένη ιστορία του πρώτου Έλληνα που πέταξε με αεροπλάνο

Το ποιος άραγε είναι ο Μιχαλόπουλος, ήταν ένα ερώτημα που τέθηκε πριν 117+ χρόνια. Κάποια στιγμή η απάντηση δόθηκε, αλλά λησμονήθηκε ανάμεσα σε παλαιές εφημερίδες και αεροπορικά βιβλία και έπρεπε να απαντηθεί εκ νέου. Ας δούμε όμως τα γεγονότα να εξελίσσονται με τη χρονολογική τους σειρά, ξεκινώντας από την ημέρα που δημοσιεύτηκε το ερώτημα.

Την Τρίτη 30 Σεπτεμβρίου 1908, όσοι αγόρασαν την εφημερίδα ‘’ΑΘΗΝΑΙ’’ είχαν την ευκαιρία να διαβάσουν μια μικρή σε μέγεθος είδηση, μεγάλης ιστορικής σημασίας. Ο αγνώστων λοιπών στοιχείων εντεκάχρονος Μιχαλόπουλος, πέταξε με τον Wilbur Wright στο Le Mans της Γαλλίας! Η πτήση διάρκειας 4 λεπτών και 12 δευτερολέπτων πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη του δημοσιεύματος Τετάρτη.  Άρα, η ημερομηνία της φερόμενης ως της πρώτης πτήσης Έλληνα με αεροπλάνο, ήταν η 24^η Σεπτεμβρίου 1908. Εδώ χρειάζεται να κάνουμε μια χρήσιμη για τη συνέχεια επισήμανση ότι, η Ελλάδα χρησιμοποιούσε το Ιουλιανό ημερολόγιο και η 24/09/1908 αντιστοιχεί στην 7^η Οκτωβρίου 1908 στο Γρηγοριανό ημερολόγιο που χρησιμοποιούσε η Γαλλία και εμείς σήμερα. 

Την Τρίτη 7/20 Οκτωβρίου 1908, ήταν σειρά της εφημερίδας ‘’ΑΜΑΛΘΕΙΑ’’ Σμύρνης να μεταδώσει την είδηση για τον μικρό Μιχαλόπουλο, με μοναδική λεπτομέρεια για την ταυτότητά του να παραμένει η ηλικία και ουσιαστικη διαφορά τον χρόνο πτήσης που ανέβηκε από τα 4 στα 15 λεπτά. Όμως υπήρχε και μια σημαντική προσθήκη στην ιστορία, αυτή της παρουσίας της Βασίλισσας της Ιταλίας Μαργαρίτας, η οποία μάλιστα συνεχάρη τον θαρραλέο πιτσιρικά. 

Η βασική πηγή της ‘’ΑΜΑΛΘΕΙΑΣ΄΄ ήταν η παρισινή εφημερίδα ‘’Χρόνος΄΄ (Le Temps – 09/10/1908)  η οποία όμως δεν ήταν και η μοναδική που κατέγραψε την πτήση του Μιχαλόπουλου, καθώς αναφορά υπάρχει και στην L’Ouest-Éclair (08/10/1908). Η διαφορά είναι ότι η ‘’Le Temps’’ έδινε την εξήγηση της παρουσίας του Μιχαλόπουλου, ως ανιψιού του Léon Bollée.

Ο Léon Bollée και ο Wilbur Wright σύντομα ανέπτυξαν φιλικούς δεσμούς, αλλά υπήρχε ένα ανυπέρβλητο πρόβλημα. Ο Leon δεν γνώριζε αγγλικά και ο Wilbur δεν γνώριζε γαλλικά και ρόλο μεταφραστή έλαβε η σύζυγος τοu Leon, Carlotta Bollée. H βοήθεια της Carlotta που βρίσκονταν σε προχωρημένη εγκυμοσύνη εκτιμήθηκε τόσο πολύ από τον Wilbur, που της υποσχέθηκε να πετάξει για πρώτη φορά στη Γαλλία την ημέρα που θα γεννούσε. Ο Wilbur όντως πέταξε την ημέρα που θα γεννούσε η Carllotta, αλλά μια καθυστέρηση στη διαδικασία του τοκετού, είχε ως αποτέλεσμα η μικρή Elisabeth να δει για πρώτη φορά το φως του κόσμου την επόμενη (09/08/1908).

Όσον αφορά στην Carlotta, καμία από τις δύο γλώσσες που χρησιμοποιούσε για την επικοινωνία των δύο αντρών δεν ήταν ακριβώς η μητρική της. Είχε γεννηθεί στη Βοστίτσα (το σημερινό Αίγιο) με πατέρα τον Γιώργο Μεσσηνέζη, μέλος σημαντικής οικογένειας του Αιγίου με ισχυρή πολιτική και οικονομική παρουσία και μητέρα την Γαλλό-Ελβετίδα Jeanne Ernestine Léonie Balluet d’Estournelles de Constant Rebecque με αριστοκρατική καταγωγή. Όμως η λοχεία της Carlotta απαιτούσε αντικαταστάτη στο ρόλο του μεταφραστή και ποιος καλύτερος από τον ανιψιό της οικογένειας, τον εντεκάχρονο Μιχαλόπουλο. Φαίνεται λοιπόν ότι ο μικρός μας ήρωας είχε την τόλμη αλλά και την οικειότητα πλέον με τον Wilbur Wright και τον έπεισε να τον πάρει μαζί του σε μια από τις πτήσεις επίδειξης.

Τα στοιχεία που αναφέρει η φωτογραφία είναι, Wilbur Wright 12 Σεπτεμβρίου 1908. Χωρίς να απαιτούνται ειδικές ικανότητες αναγνώρισης προσώπου, αριστερά όπως βλέπουμε την φωτογραφία απεικονίζεται ο Léon Bollée. Πιθανότατα, ανάμεσα τους βρίσκεται ο μεταφραστής τους, ο εντεκάχρονος Μιχαλόπουλος. Πηγη: gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Η καταπληκτική ως τώρα ιστορία του πρώτου Έλληνα που πέταξε με αεροπλάνο έχει και συνέχεια. Την επόμενη ημέρα της πτήσης του Μιχαλόπουλου, στις 8 Οκτωβρίου 1908, θέση στο αεροπλάνο Wilbur Wright  έλαβε και η Carlotta Bollée – Μεσσηνέζη, αποτελώντας την πρώτη Ελληνίδα που πέταξε με αεροπλάνο και τη δεύτερη γυναίκα παγκοσμίως! (είχε προηγηθεί την προηγούμενη ημέρα, η σύζυγος του Hart O. Berg, που ως εμπορικός και επιχειρηματικός εκπρόσωπος βοηθούσε στην οργάνωση των πτήσεων επίδειξης του Wilbur)  

Η ύστερη τεκμηρίωση

Το 1999 η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση των Η.Π.Α. δημιούργησε την U.S. Centennial of Flight Commission για να προωθήσει την επικείμενη επέτειο της εκατονταετηρίδας της πρώτης πτήσης των αδελφών Wright (1903-2003). Ανάμεσα στις ενέργειες της επιτροπής ήταν και η δημιουργία ανάλογης ιστοσελίδας που λειτουργεί ως και σήμερα σαν αρχείο με εκπαιδευτικό περιεχόμενο (https://www.centennialofflight.net/). Εκεί διατηρείται πλήρες ημερολόγιο των πτήσεων του Wilbur Wright στην Γαλλία.

Ανατρέχοντάς στην ημερομηνία 7 Οκτωβρίου 1908, βλέπουμε ότι στην 5^η πτήση της ημέρας καταγράφεται ως επιβάτης ο Α. Michalopoulo ηλικίας 11 ετών, ανιψιός του Leon Bollee. Όπως είχε αναφέρει και η εφημερίδα ‘’ΑΘΗΝΑΙ΄΄, η πτήση είχε διάρκεια 4 λεπτών και 12 δευτερολέπτων. Στις 8 Οκτωβρίου παρουσία της Βασίλισσας της Ιταλίας Μαργαρίτας, η σύζυγος του Leon Bollee (Carlotta Μεσσηνέζη) πέταξε για 4 λεπτά και 21 δευτερόλεπτα κατά την 6^η πτήση του Wilbur τη συγκεκριμένη ημέρα. Ο ίδιος πίνακας δημοσιεύτηκε και στο βιβλίο που εξέδωσε η NASA το 2003 (WILBUR & ORVILLE WRIGHT – By Arthur George Renstrom) 

Με επιβεβαιωμένη την πτήση του Α. Μιχαλόπουλου και της Carlotta Bollée, το ερώτημα εξακολουθεί και παραμένει. Ποιος είναι ο Α. Μιχαλόπουλος;

Και όμως, η απάντηση είχε δοθεί το 1935 από τον Εμμανουήλ Βροντάκη στο βιβλίο του ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ 1908-1935. Όπως αποκαλύπτει ο Βροντάκης, το όνομα του Μιχαλόπουλου ήταν Ανδρέας, με την υποσημείωση ότι ήταν ο νυν διευθυντής της Ελληνικής Εταιρείας Υδάτων. Η ταυτοποίηση πλέον είναι ένα κλικ μακριά.     

Οι δύο σελίδες από το βιβλίο του Βροντάκη που αναφέρουν την πτήση του Μιχαλόπουλου. Άστοχος ως προς το κομμάτι του ρεκόρ διάρκειας πτήσεως, αλλά η υποσημείωση στο τέλος υπήρξε σημαντική για την μεταγενέστερη προσπάθεια ταυτοποίησης

Όσο αφορά την συγγενική σχέση του Ανδρέα Μιχαλόπουλου με την Carlotta Bollée, ευτυχώς για την οικογένεια Μεσσηνέζη υπάρχουν αρκετά στοιχεία. Με βάση δεδομένα που βρέθηκαν στο διαδίκτυο, δημιουργήθηκε ένα υποτυπώδες γενεαλογικό δέντρο που δείχνει την εξ αίματος σύνδεση. Η συγγένεια δεν είναι απόλυτα επιβεβαιωμένη και λογικά απαιτεί επίσκεψη σε αρχεία ληξιαρχείων για ανεύρεση γάμων και γεννήσεων των οικογενειών Μεσσηνέζη και Μιχαλόπουλου.   

Γιατί αυτή η σημαντική στιγμή της ελληνικής αεροπορικής ιστορίας πέρασε στη λήθη δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε.

Τουλάχιστον η απάντηση για το ποιος άραγε είναι ο Μιχαλόπουλος (μάλλον) δόθηκε οριστικά.

Πλέον διαθέτουμε επίσημα τα ονόματα των δύο πρώτων Ελλήνων που πέταξαν με αεροπλάνο και μάλιστα δίπλα στην ιστορική προσωπικότητα του Wilbur Wright!

1ος: Ανδρέας Κ. Μιχαλόπουλος (24/09/1908 – 07/10/1908)

2η: Carlotta Bollée του γένους Μεσσηνέζη (25/09/1908 – 08/10/1908)

Ευχαριστώ τον Λευτέρη Κορέλη, για την πολύτιμη και καθοριστική βοήθεια

Ηλίας Απατσίδης

Πηγές – Επιπλέον Πληροφορίες

1. Χρονολόγιο Αεροπορίας
2. https://www.centennialofflight.net/chrono/log/1908CampdAuvours.htm
3. NASA: WILBUR & ORVILLE WRIGHT – By Arthur George Renstrom PDF
4. https://en.wikipedia.org/wiki/L%C3%A9on_Boll%C3%A9e
5. https://istorika-8emata.blogspot.com/2012/01/blog-post.html
6. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1_%CE%9C%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B7%CE%BD%CE%AD%CE%B6%CE%B7
7. https://www.magnificentwomen.co.uk/engineer-of-the-week/march-30th-2019
8. https://www.infinite-women.com/women/carlotta-bollee/
9. gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
10. https://www.arquus-defense.com/bollee-family-authorization-circulation-first-locomobile-car
11. https://man8rove.com/en/profile/pd1zrn30y-charlotte-georges-messinesi
12. https://wrightbrothershistory.blogspot.com/2018/?fbclid=IwY2xjawO10R1leHRuA2FlbQIxMABicmlkETFhSzhBaURyNUJrWG5GWjA0c3J0YwZhcHBfaWQQMjIyMDM5MTc4ODIwMDg5MgABHt3qpQvfi7zBtfBUKsDQxyvYNB6PYFyRKBsDtRgM_ywdk05zh5sa4oKDUiUb_aem_PD7EBfR-kk5OpuCTA83RHw
13. https://wcsa.world/news/world-almanac-achievement-academy/wcsa-on-this-day-august-08-2022-wilbur-wright-makes-1st-public-flight-in-1908
14. https://ingeniumcanada.org/channel/articles/a-brief-portrait-of-a-dynamic-duo-of-dentists-from-quebec-quebec-henri-edmond-1
15. https://wright.libraryhost.com/
16. Le legs de Léon Bollée aux musées du Mans (1913-1929-2024)