Η απόδραση των δύο

Η Λιβύη απασχολεί αρκετά τη διεθνή επικαιρότητα τα τελευταία χρόνια (Εμφύλιος – Ο προσωρινός (;) διαμελισμός σε Ανατολική και Δυτική – Το Τουρκολιβυκό μνημόνιο, κτλ), συνεχίζοντας πρακτικά μια πορεία από την πολιτική αλλαγή στα τέλη της δεκαετίας του 1960 μέχρι σήμερα. Η μετατροπή της από μια φιλοδυτική χώρα, ‘’σε επαναστατική, μη δογματική σοσιαλιστική δημοκρατία’’ την είχε κατατάξει αυτόματα στην κατηγορία των ταραχοποιών χωρών. Η κατάσταση επιδεινώθηκε περεταίρω το 1973, όταν ο Συνταγματάρχης Μουαμάρ Καντάφι, σε μια προσπάθεια να μεγαλώσει τη δική του ‘’Γαλάζια Πατρίδα’’, αποφάσισε να ανακηρύξει τον Κόλπο της Σύρτης ως αποκλειστικά Λιβυκά χωρικά ύδατα, καθιερώνοντας τη λεγόμενη Γραμμή του Θανάτου νοτιότερα του γεωγραφικού πλάτους 32° 30′ N. Αποτέλεσμα ήταν να υπάρξουν αρκετά αεροναυτικά επεισόδια, με γαλλικά, βρετανικά και αμερικανικά αεροσκάφη, με αποκορύφωμα την κατάρριψη δύο λιβυκών Su-22M3 Fitter-G από δύο F-14A Tomcat του USN στις 19 Αυγούστου 1981, κατά το επονομαζόμενο περιστατικό του Κόλπου της Σύρτης (Gulf of Sidra incident).

Ο πρώτος διδάξας – 11 Φεβρουαρίου 1981

Έξι μήνες νωρίτερα από το περιστατικό, ένα Mig-23 MS Flogger-E της Λιβυκής Αεροπορίας που απογειώθηκε από την Αεροπορική Βάση της Μπενίνα, δεν θα εκτελούσε μια συνηθισμένη αποστολή περιπολίας στη Γραμμή του Θανάτου. Ο χειριστής του, Hazem al-Bajigni, είχε κατηγορηθεί για συμμετοχή σε αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Καντάφι και ότι στη συνέχεια σχεδίαζε, μαζί με 18 ακόμα στασιαστές, να κλέψει ένα C-130 της Λιβυκής Αεροπορίας δραπετεύοντας από τη χώρα. Προφανώς, μη αναμένοντας κάποια δίκαιη δίκη, αποφάσισε να αυτομολήσει με το σοβιετικής κατασκευής μαχητικό στην Ελλάδα. Η αγωνία του να απομακρυνθεί το ταχύτερο από την Λιβυκή επικράτεια και ο φόβος του για την ελληνική αεράμυνα, τον ανάγκασαν να πετά σε ύψος μόλις 30 μέτρων, σε ταχύτητα μιάμιση φορά του ήχου (Mach 1,5), προκαλώντας ζημιές στη δομή του σκάφους και στον μηχανισμό ανάπτυξης και σύμπτυξης των πτερύγων μεταβλητής γεωμετρίας.

Mig-23 MS Flogger-E της Λιβυκής Αεροπορίας – φώτο USN

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Hazem al-Bajigni σε μεταγενέστερη συνέντευξή του, προς μεγάλη του έκπληξη κατάφερε να φτάσει στον αρχικό του προορισμό που ήταν το αεροδρόμιο του Ηρακλείου χωρίς να γίνει αντιληπτός, κάτι μη αναμενόμενο για χώρα της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Εκεί συνάντησε χαμηλή νέφωση και ύστερα από αρκετούς κύκλους, αποφάσισε να βρει εναλλακτικό μέρος να προσγειωθεί. Αναφέρει ότι γύρω του υπήρχαν στον αέρα μερικά στρατιωτικά αεροπλάνα που έμοιαζαν με A-6 (το πιθανότερο να ήταν Α-7 από την 115ΠΜ), χωρίς να καταστεί εφικτό να έρθει σε επικοινωνία μαζί τους με τη χρήση διεθνών συχνοτήτων ασυρμάτου.

Χάρτης του Κόλπου της Σύρτης. Η Γραμμή Θανάτου οριοθετούσε τις διεκδικήσεις χωρικών υδάτων της Λιβύης, με την απειλή βύθισης ή κατάρριψης, σε όποιο πλοίο ή αεροπλάνο περνούσε χωρίς άδεια. Η απόσταση μεταξύ της αεροπορικής βάση της Μπενίνα και του αεροδρόμιου του Ηρακλείου είναι περίπου 575 χιλιόμετρα και μεταξύ Μπενίνα και Μάλεμε περίπου 500km.

Καταφέρνοντας τελικά να θέσει τις πτέρυγες σε διαμόρφωση προσγείωσης, κατέληξε να προσγειωθεί στο παλαιό αεροδρόμιο του Μάλεμε. Το μικρό μήκος του διαδρόμου, τον οδήγησε να χρησιμοποιήσει το εκτινασσόμενο κάθισμα, το οποίο (μάλλον ευτυχώς) δε λειτούργησε και το αεροπλάνο σταμάτησε τελικά σε παρακείμενους θάμνους, με τον πιλότο και το αεροσκάφος να γλιτώνουν με ελαφριά τραύματα! Θα περίμενε κανείς ότι το περιστατικό θα γνώριζε αρκετή δημοσιότητα στην Ελλάδα, όμως το αποκλειστικό ενδιαφέρον της κοινής γνώμης εκείνη τη στιγμή ήταν ο θάνατος της Φρειδερίκης (11/02/1981) και η ταφή της στα ανάκτορα του Τατοϊου την επόμενη ημέρα και σε γενικές γραμμές η είδηση εμφανίστηκε σε μονόστηλα.

Η είδηση όπως μεταδόθηκε αρχικά από το Associated Press, ανέφερε το μαχητικό ως Μιράζ, λάθος που εκτός της Μακεδονίας, αναπαρήγαγαν πολλές εφημερίδες στη συνέχεια. Η Ακρόπολις έδειξε καλύτερα πληροφορημένη, δίνοντας και μια άλλη πτυχή στην μεταγενέστερη εξιστόρηση των γεγονότων από τον Hazem al-Bajigni, όπου σύμφωνα με μαρτυρία βοσκού που συνομίλησε με τον πιλότο, ο τελευταίος πίστευε ότι βρίσκονταν στο Ηράκλειο. Η μαρτυρία αποτελεί και έμμεση επιβεβαίωση της γνώσης ελληνικών από τον Λίβυο.

Η επίσημη ανακοίνωση της Λιβυκής κυβέρνησης για το περιστατικό, δήλωνε ότι η αιτία αυτομόλησης του πιλότου της, ήταν ο έρωτας του για μια Ελληνίδα και η άρνηση της ηγεσίας της Αεροπορίας να του δώσει άδεια να την νυμφευθεί. Θεωρεία που τις επόμενες ημέρες υιοθετήθηκε από το σύνολο των ελληνικών εφημερίδων που κάλυψαν το γεγονός, χωρίς να λείπουν και σχετικά ευθυμογραφήματα.

Μην αφήσεις την αλήθεια να σου χαλάσει μια ωραία ιστορία, ειδικά αν αφορά ιστορία αγάπης και σίγουρα συμφωνεί και ο ουρακοτάγκος! Στο σοβαρό κομμάτι της ιστορίας, η φοίτηση του Hazem al-Bajigni στη Σχολή Ικάρων δεν έχει διασταυρωθεί, αλλά είναι εξαιρετικά πιθανή. Λίβυοι στρατιωτικοί σπούδαζαν σε σχολές των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων από τα μέσα του 1960, συνεργασία που εντάθηκε τα επόμενα χρόνια (Εδώ αποχαρακτηρισμένο έγγραφο της CIA για τις στρατιωτικές σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας με τη Λιβύη, με ημερομηνία 20/12/1984).

Αν το περιστατικό συνέβαινε μερικά χρόνια αργότερα, Ο ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ (Βραδυνή – 14/02/1981) θα μπορούσε νε χρησιμοποιήσει πραγματικούς στίχους τραγουδιών, με τον Λίβυο να τραγουδάει ‘’κλείνω και έρχομαι, έρχομαι, φτάνω με το πρώτο το αεροπλάνο’’ και την όμορφη Αθηναία να απαντά ΄΄όταν βλέπω αεροπλάνο, μου έρχεται να σου την κάνω’’.

Η Λιβύη αξίωσε την άμεση παράδοση του αεροπόρου, αφήνοντας υπονοούμενα για φυλάκιση του πληρώματος ελληνικού αλιευτικού που βρίσκονταν υπό κράτηση στη Βεγγάζη, αλλά τελικά ο Hazem al-Bajigni παραδόθηκε στον επίτροπο του Ο.Η.Ε. για τους πρόσφυγες, καταφέρνοντας να κερδίσει την ελευθερία του. Όσον αφορά το μαχητικό, η Ελλάδα διεμήνυσε από την πρώτη στιγμή ότι το Mig-23 είναι διαθέσιμο για άμεση επιστροφή. Την επόμενη ημέρα προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο της Σούδας μεταγωγικό Ilyushin με Λίβυους τεχνικούς, οι οποίοι διαπίστωσαν ότι ήταν αδύνατη η άμεση επαναφορά του σε αξιόπλοη κατάσταση και έπρεπε να αποσυναρμολογηθεί. Τελικά το αεροπλάνο επέστρεψε σε κομμάτια στις 14 Φεβρουαρίου, με πτήσεις Λιβυκών C-130.

Η εφημερίδα Μακεδονία (13/02/1981), μας ενημερώνει τόσο για τις απειλές για αντίποινα, όσο και για την άφιξη των τεχνικών που προσπάθησαν να επισκευάσουν το Mig-23. Ασφαλώς τίθεται και το ερώτημα, αν η κατάσταση και το μήκος του διαδρόμου του αεροδρομίου του Μάλεμε, θα επαρκούσαν για μια ασφαλή απογείωση.

Δεύτερος και εξίσου πετυχημένος – 8 Ιουλίου 1992

11 χρόνια αργότερα, η διεθνής θέση της Λιβύης βρίσκονταν σε μεγαλύτερη δυσμένεια. Το ψήφισμα 748 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 31/03/1992, επέβαλε κυρώσεις στη Λιβύη που περιλάμβαναν αποκλεισμό του εναέριου χώρου της. Αιτία ήταν η άρνηση παράδοσης των δύο βασικών υπόπτων για τις βομβιστικές επιθέσεις στο 747 της Pan Am πτήση 103 πάνω από το Λόκερμπι της Σκωτίας (21/12/1988) με 270 νεκρούς και στο DC-10 της UTA πτήση 772 πάνω από τον Νίγηρα (19/9/1989) με 170 νεκρούς.

Τίποτα όμως δεν εμπόδισε στις 08/07/1992 τον πιλότο της Λιβυκής Αεροπορίας, Jamal Salah al-Kabui, να βγει εκτός Λιβυκού εναέριου χώρου με ένα μαχητικό Mig-23 ML Flogger-G. Επαναλαμβάνοντας το εγχείρημα του συναδέλφου του, αποφάσισε και αυτός να κατευθυνθεί προς την Ελλάδα, με την ελπίδα ότι θα καταφέρει να λάβει πολιτικό άσυλο. Αυτή τη φορά η ελληνική αεράμυνα αντέδρασε καλύτερα και τα ραντάρ εντόπισαν εγκαίρως τον ‘’εισβολέα’’. Για πολλά χρόνια καθήκοντα readiness εκτελούσαν τα βομβαρδιστικά Α-7 από την 115 Πτέρυγα Μάχης, καλύπτοντας τον νότιο τομέα του FIR Αθηνών και παρά την μετεγκατάσταση της 334 Μοίρας με τα αναχαιτιστικά F-1 στο Ηράκλειο από το 1989, ίσως εξαιτίας εγγύτητας, κλήθηκαν και πάλι να αναγνωρίσουν το άγνωστο στίγμα.

Μεταγενέστερη φωτογραφία λιβυκού Mig-23 ML Flogger-G

Σύμφωνα και με τις περιγραφές των εφημερίδων και με τον τότε εκπρόσωπο τύπου της Πολεμικής Αεροπορίας, Σμήναρχο Πάυλο Σίσσα, το ζευγάρι των ελληνικών Κουρσάρων πλησίασε το Mig-23, προσπαθώντας να το οδηγήσει εκτός Ελληνικού Εναέριου Χώρου. Το λιβυκό μαχητικό δεν αποκρίθηκε στις κλήσεις των Ελλήνων αεροπόρων, οι οποίοι διαπιστώνοντας ότι το αεροπλάνο είναι άοπλο και πετά σε ευθεία και οριζόντια πτήση με χαμηλή ταχύτητα, αποφάσισαν να το συνοδεύσουν.

Η Αυριανή αμφισβητεί την αναχαίτιση του Mig-23 από τα Α-7, επισημαίνοντας την αδυναμία του ως καθαρόαιμο βομβαρδιστικό. Όπως και πολλοί που ασχολούνται με την αεροπορία, μάλλον ο αρθρογράφος δεν γνώριζε ότι σε σπάνιες στιγμές ταυτόχρονης απουσίας F-14 και F-4 σε πλαίσια αποστολών, καθήκοντα προστασίας της ομάδας μάχης των αεροπλανοφόρων του USN αναλάμβαναν τα A-7. Όσο αφορά την Απογευματινή, ο παραλληλισμός Mig-23 με το F-5 δεν απαιτεί σχολιασμό. Το Έθνος είναι η μοναδική εφημερίδα που αναφέρει ότι τα αεροδρόμια της Κρήτης βρίσκονταν σε επιφυλακή, εξαιτίας του αεροπορικού αποκλεισμού της Λιβύης.

Χωρίς να γίνει ξεκάθαρο αν ήταν επιλογή του Λίβυου πιλότου ή προέκυψε για λόγους έκτακτης ανάγκης, σε μια επανάληψη της ιστορίας, το Mig-23 αποπειράθηκε να προσγειωθεί και αυτό στο αεροδρόμιο του Μάλεμε. Η πτήση των τριών μαχητικών σε χαμηλό ύψος και ο εκκωφαντικός θόρυβος, οδήγησε αρκετούς κατοίκους να πεταχτούν από τα σπίτια τους, αντιλαμβανόμενοι ότι δεν πρόκειται για μια συνηθισμένη άσκηση της ΠΑ. Τελικά το μήκος του διαδρόμου δεν ήταν αρκετό για την ακινητοποίηση του μαχητικού, καταλήγοντας λίγα μέτρα από την πισίνα παρακείμενου ξενοδοχείου, πανικοβάλλοντας τους ενοίκους.

Το Έθνος δίνει μια πιθανή εξήγηση για την επιλογή του Μάλεμε για προσγείωση, γράφοντας ότι σύμφωνα με πληροφορίες, η Λιβυκή Αεροπορία διέθετε παλαιούς χάρτες, όπου το αεροδρόμιο εμφανίζονταν σαν ενεργό.

Το μαχητικό τυλίχτηκε στις φλόγες καταστρέφοντας το μπροστινό μέρος του, με τη φωτιά να μην προλαβαίνει να πάρει διαστάσεις, ύστερα από επέμβαση της πυροσβεστικής και κατοίκων. Ο Jamal Salah al-Kabui είχε προλάβει να εκτιναχθεί (σύμφωνα με το Έθνος) ή προλάβει να βγει εγκαίρως σύμφωνα με τις άλλες πηγές, γλυτώνοντας με τραύματα στο στήθος. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε με ελικόπτερο της Αεροπορίας στο Ναυτικό Νοσοκομείο Κρήτης, όπου με σπαστά Ελληνικά, ζήτησε και τελικά πήρε πολιτικό άσυλο.

Το Mig-23, μετά την κατάσβεση της φωτιάς. **Έθνος – 09/08/1992**

Το Mig φλεγόμενο στα όρια του αεροδρομίου του Μάλεμε. Πηγή Facebook

Εξαιτίας της κατάστασης του αεροπλάνου ή/και της χρονικής διεθνούς συγκυρίας, δεν πρέπει να τέθηκε ζήτημα επιστροφής του Mig-23 στη Λιβύη. Σύμφωνα με μαρτυρίες, το οπίσθιο μέρος μεταφέρθηκε στο υπόστεγο συντήρησης του Μουσείου Πολεμικής Αεροπορίας στην ΑΒ Δεκέλειας, όπου παρέμεινε μέχρι το 2005-2006 και στη συνέχεια εκποιήθηκε σαν scrap. Αυτό που διασώζεται μέχρι και σήμερα, είναι το πυροβόλο που αποτελούσε τον σταθερό οπλισμό του μαχητικού, το οποίο μέχρι σχετικά πρόσφατα, ήταν τοποθετημένο στον στεγασμένο χώρο του Μουσείου ΠΑ ως έκθεμα.

Το δίδυμο πυροβόλο GSh-23 των 23mm, ως έκθεμα στο Μουσείο ΠΑ

Ίσως σε κάποιους νεότερους, οι δύο αυτές ιστορίες να δείχνουν παράξενες. Όμως η αυτομόληση με τη χρήση αεροπλάνου, είναι ένα σπάνιο, αλλά όχι ασυνήθιστο περιστατικό και ειδικά την περίοδο του ψυχρού πολέμου υπήρξαν δεκάδες συμβάντα. Αρκετοί, ανάμεσά τους και Έλληνες, επέλεξαν είτε ως χειριστές είτε ως επιβάτες/αεροπειρατές να χρησιμοποιήσουν εναέρια μέσα προκειμένου να αναζητήσουν πολιτικό άσυλο σε άλλη χώρα. Θυμίζουμε ότι η τελευταία εμπλοκή της Ελλάδας σε ανάλογο περιστατικό υπήρξε στις 16 Ιουλίου 2016, όταν ένα ελικόπτερο Black Hawk του τουρκικού στρατού προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο της Αλεξανδρούπολης, με τους οκτώ επιβαίνοντες να ζητούν και να λαμβάνουν πολιτικό άσυλο. Στατιστικά και μόνο, η επόμενη εναέρια αυτομόληση προς την Ελλάδα, δεν απέχει πολύ χρονικά…

Ανανέωση 30/09/2025

Φωτογραφική επιβεβαίωση των συντριμμιών του Mig-23 που μεταφέρθηκαν στο υπόστεγο συντήρησης του Μουσείου ΠΑ, από τους καλούς φίλους Ιωάννη Μυλωνά και Θέμη Βρανά.